Της ΒΑΝΑΣ ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΥ
Στη θέσπιση Συντονιστικού Συμβουλίου κατά του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας προχωρεί το υπουργείο Δικαιοσύνης, ενώ παράλληλα μελετά νομοθετικές παρεμβάσεις για την αναγνώριση του ρατσιστικού κινήτρου σε εγκληματικές συμπεριφορές.
Στην Ελλάδα της ακραίας λιτότητας και ύφεσης, ο γενικός γραμματέας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Κωστής Παπαιωάννου μιλά στο Press Publica για την αποδιάρθρωση βασικών δικαιωμάτων τονίζοντας ότι «προτεραιότητα σε μια τέτοια κατάσταση δε μπορεί παρά να είναι η επιστροφή στα βασικά αγαθά του κράτους πρόνοιας. Από εκεί ξεκινάει ο οδικός χάρτης προστασίας βασικών δικαιωμάτων».
Συνδέει την αναζωπύρωση της ρατσιστικής βίας με την επαμφοτερίζουσα στάση που κρατούν ορισμένοι πολιτικοί και πολιτειακοί παράγοντες. «Με ορισμένες δηλώσεις ή ενέργειες δίνουν την εντύπωση πως έχουν δεύτερες σκέψεις για την αποφασιστικότητα που επιτέλους επέδειξε η Δημοκρατία».
Ζητά να επιβληθεί η νομιμότητα και οι αστυνομικοί να φέρουν εμφανή τα διακριτικά τους , καθώς όπως επισημαίνει «δεν μπορεί σε καμία περίπτωση ένα κομμάτι του κρατικού μηχανισμού να λειτουργεί εκτός του δικαστικού ελέγχου». Παράλληλα, θεωρεί ότι είναι επιτακτική ανάγκη να συγκροτηθεί ανεξάρτητος μηχανισμός καταγγελιών της αστυνομικής βίας.
Για το νέο Σύμφωνο Συμβίωσης λέει ότι δεν θα περιλαμβάνει απλώς και τα ομόφυλα ζευγάρια αλλά θα παρέχει
πρόσβαση σε μια σειρά δικαιώματα.
– Εχει καταντήσει πολυτέλεια να μιλάει κανείς για ανθρώπινα δικαιώματα σε μια Ελλάδα με 1,5 εκατ. ανέργους, με ολοένα περισσότερους ανθρώπους να οδηγούνται στο περιθώριο, με κατακτήσεις ετών να έχουν καταργηθεί. Μπορεί να ανατραπεί το εφιαλτικό σκηνικό;
-Τώρα ειδικά πρέπει να μιλάμε για δικαιώματα. Εν μέσω κρίσης και πολιτικών λιτότητας που αποδιαρθρώνουν το
κοινωνικό κράτος και πλήττουν βάναυσα τον κοινωνικό ιστό, η διαρκής υπόμνηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων δεν αποτελεί λόγο εκ του ασφαλούς. Διότι εάν δεν έχουμε διαρκώς κατά νου την εργασιακή κατάρρευση, τον ανενεργό πληθυσμό που υπερβαίνει τον ενεργό πρώτη φορά μεταπολεμικά, την ιλιγγιώδη ανεργία των νέων, την καταβαράθρωση μισθών και συντάξεων, την αποδιάρθρωση της εργασίας, τα μεσοστρώματα που συμπιέζονται έως ασφυξίας, την εξάρθρωση των δομών υγείας, την καθοδική κινητικότητα, σχεδόν σε ελεύθερη πτώση πια, τότε χάνουμε την επαφή με την πραγματικότητα. Τώρα περισσότερο από ποτέ η υπόθεση των δικαιωμάτων είναι κομβικής σημασίας.
– Από τότε που ξέσπασε η οικονομική κρίση η Ελλάδα βρέθηκε σε θέση σημαντικής υποχώρησης από συνταγματικά κατοχυρωμένα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα (στέγη, εργασία, παιδεία). Πόσο δύσκολο είναι να συντάξει κανείς έναν οδικό χάρτη προστασίας βασικών δικαιωμάτων σε περιόδους βαθιάς ύφεσης; Ποιες είναι οι προτεραιότητες;
-Κατ’ αρχήν να τονίσουμε έναν μύθο που έχει καταρρεύσει, ότι δηλαδή μπορείς να έχεις σε μια χώρα αποδιάρθρωση των οικονομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων χωρίς να πλήττεται η δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Η βίαιη δημοσιονομική προσαρμογή κλονίζει τη δημοκρατία, θίγει ατομικές και πολιτικές ελευθερίες. Η λιτότητα δεν είναι ουδέτερη στεγανοποιημένη διεργασία. Προκαλεί καθολικό σοκ στους θεσμούς αντιπροσώπευσης. Φέρνει έξαρση του οργανωμένου εγκλήματος και της ρατσιστικής βίας. Με άλλα λόγια, η βίαιη λιτότητα δεν είναι επώδυνο αλλά λυτρωτικό καθαρτήριο για χώρες αμαρτωλές, όπως πολλοί στην Ευρώπη –και κάποιοι δυστυχώς εδώ- ήθελαν να πιστεύουν. Η ακραία λιτότητα κάνει τη χώρα «τρελό φορτηγό». Προτεραιότητα σε μια τέτοια κατάσταση δε μπορεί παρά να είναι η επιστροφή στα βασικά αγαθά του κράτους πρόνοιας. Από εκεί ξεκινάει ο οδικός χάρτης προστασίας βασικών δικαιωμάτων.
– Αμέσως μετά τη σύλληψη των μελών της Χρυσής Αυγής, τον Σεπτέμβριο του 2013, τα περιστατικά ρατσιστικής βίας μειώθηκαν κατακόρυφα. Στη συνέχεια όμως παρατηρείται μια αναζοπύρωση της κινητικότητας ρατσιστικών κύκλων. Που το αποδίδετε;
-Ας μη θεωρηθεί τίποτα από όσα θα πω ως συνδεόμενο άμεσα και φωτογραφικά με τη δίκη που βρίσκεται σε εξέλιξη στον Κορυδαλλό. Οι προσωπικές μου απόψεις σχετικά με την φύση των ενεργειών και τον χαρακτήρα της οργάνωσης που εμπλέκεται στη δίκη αυτή είναι γνωστές και τις έχω παντοιοτρόπως εκθέσει. Ωστόσο, η τωρινή μου θεσμική ιδιότητα δεν μου επιτρέπει καμιά αναφορά στο ζήτημα αυτό ειδικά.
Γενικότερα όμως στο ζήτημα των ρατσιστικών επιθέσεων, θα σας έλεγα πως πρέπει να επιμείνουμε στην αξία της ποινικής αντιμετώπισης του ρατσιστικού εγκλήματος. Κάνουν λάθος όσοι την υποτιμούν και αυτό αποδεικνύεται από τη μείωση των επιθέσεων μετά τον Σεπτέμβριο του 2013. Όσο για την πρόσφατη αναζωπύρωση της ρατσιστικής βίας, αυτή δεν είναι, πιστεύω, άσχετη με την επαμφοτερίζουσα στάση που κρατούν ορισμένοι πολιτικοί και πολιτειακοί παράγοντες. Με ορισμένες δηλώσεις ή ενέργειες δίνουν την εντύπωση πως έχουν δεύτερες σκέψεις για την αποφασιστικότητα που επιτέλους επέδειξε η Δημοκρατία. Ξεχνούν, φοβάμαι, πως το ρατσιστικό έγκλημα έχει πρωτίστως ποινική απαξία. Χρειάζεται οι εγκληματικές συμπεριφορές να αντιμετωπίζονται ως τέτοιες από τον φυσικό δικαστή χωρίς άλλες παρεμβάσεις. Τότε μόνο δημιουργείται αίσθημα ασφάλειας στους πολίτες.
-Υπάρχει συστηματική καταγραφή του ρατσιστικού φαινομένου; Διερευνάται επαρκώς το ρατsιστικό κίνητρο σε ένα έγκλημα;
-Κοιτάξτε, είναι δεδομένο πως η πολυετής ανοχή και η ατιμωρησία επέτρεψαν την ραγδαία κλιμάκωση της ρατσιστικής βίας. Οι βίαιες επιθέσεις επισήμως αποτελούσαν ένα κρυφό παράλληλο σύμπαν, μια εικονική πραγματικότητα. Ο κυρίαρχος δημόσιος λόγος ξεκίνησε από τη θέση πως δεν υπήρχε ρατσιστική βία. Στη συνέχεια υποχώρησε στην θέση πως φορείς της βίας κατά των αλλοδαπών δεν ήταν οργανωμένες ομάδες αλλά μεμονωμένοι θερμοκέφαλοι. Όταν τα γεγονότα κατέρριψαν πανηγυρικά και αυτή τη θέση, ακολούθησε η επόμενη, ότι δηλαδή έχουμε να κάνουμε με ρατσιστική βία από ομάδες που εμφανίζεται όμως σε ασύνδετα μεταξύ τους περιστατικά. Κατέπεσε και αυτή η εξήγηση όταν οι περιγραφές των θυμάτων έδειξαν το σταθερό μοτίβο των επιθέσεων. Έγινε πια αναντίρρητη αλήθεια πως οι δράστες δεν ήταν άγνωστες και ασυντόνιστες παρέες κυνηγών κεφαλών. Από τότε προχωρήσαμε αρκετά. Έχουμε νέα αντιρατσιστική νομοθεσία, ειδικά τμήματα Αντιμετώπισης Ρατσιστικής Βίας της ΕΛΑΣ, Εισαγγελέα -και προσεχώς Εισαγγελείς- κατά του ρατσισμού, τήρηση πιο αξιόπιστων στατιστικών, αν και με ελλείψεις.
Σήμερα εργαζόμαστε εντατικά για να αναστραφεί πλήρως η παγιωμένη εικόνα θεσμικής αμεριμνησίας. Γενική Γραμματεία Δικαιωμάτων, Αστυνομία, Εισαγγελία κατά του Ρατσισμού, Δίκτυο Καταγραφής Ρατσιστικής Βίας, Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες και Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου συνεργαζόμαστε για τη βελτίωση των διαδικασιών. Σκοπός μας είναι μια σφιχτή αλυσίδα που θα οδηγεί από την πρώτη καταγγελία, μετά στην καταγραφή, τη διερεύνηση του εγκλήματος και στην ποινική του αντιμετώπιση. Παράλληλα, επειδή όντως υπάρχουν προβλήματα με τη διερεύνηση, αναγνώριση και επιμέτρηση του ρατσιστικού κινήτρου, εξετάζουμε πιθανές νομοθετικές παρεμβάσεις.
– Ο φόβος στους μετανάστες – θύματα ρατσιστικών επιθέσεων κυριαρχεί. Νιώθουν και είναι απροστάτευτοι και αυτό τους οδηγεί στο να μην καταγγέλλουν στην αστυνομία τέτοια περιστατικά βίας. Αρα υπάρχει και το αφανές μη καταγεγραμμένο έγκλημα.
-Φυσικά και είναι έτσι. Τα θύματα είναι οι πιο ευάλωτοι, εκείνοι που θα φοβόνταν έτσι κι αλλιώς. Πόσω μάλλον όταν γίνονται στόχος οργανωμένης βίας. Άρα οι υποδοχείς των καταγγελιών, τόσο οι ΜΚΟ όσο κυρίως η ΕΛΑΣ, πρέπει να βγουν έξω, να ανοιχτούν, να εμπνεύσουν εμπιστοσύνη στα θύματα της ρατσιστικής βίας. Καθοριστικό εδώ είναι το πλαίσιο προστασίας των θυμάτων. Οι διατάξεις περί προστασίας αλλοδαπών θυμάτων ήταν ένα θετικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.
– Στη δίκη της Χρυσής Αυγής σημειώθηκαν οι πρώτες επιθέσεις σε βάρος μαρτύρων κατηγορίας στην υπόθεση δολοφονίας του Παύλου Φύσσσα. Ο ίδιος έχετε πει ότι θα χρειαστεί ιδιαίτερη μέριμνα για την προστασία των θυμάτων ρατσιστικής βίας και των υπερασπιστών τους. Θα ληφθούν μέτρα προστασίας ;
-Όλοι θέλουμε να γίνει μια έντιμη δίκη και φυσικά θα χρειαστεί μέριμνα για την ασφάλεια όλων των παραγόντων της. Είμαι βέβαιος ότι η Αστυνομία θα κάνει ό, τι πρέπει.
-Η αστυνομική βία «συναντά» πολλές φορές τη ρατσιστική βία. Πώς θα ξηλωθούν οι χρυσαυγίτικοι θύλακες στα αστυνομικά τμήματα;
-Επανειλημμένα έχει καταγραφεί σε εκθέσεις εθνικών και διεθνών οργάνων αδυναμία, αδράνεια ή ισχυρή απροθυμία διερεύνησης αυτών των περιπτώσεων, δηλαδή εμπλοκής κρατικών οργάνων, κυρίως αστυνομικών, σε πράξεις ρατσιστικής βίας κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Εννοώ την αυθαιρεσία με ρατσιστικά χαρακτηριστικά κατά τους συνήθεις ελέγχους στο δρόμο, κατά τη σύλληψη ή την κράτηση (κλοπές, καταστροφή εγγράφων, ξυλοδαρμοί, βασανισμοί ή άλλη απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση). Είναι επιτακτική ανάγκη να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά οι καταγγελίες για κάθε είδους αστυνομική αυθαιρεσία και απαιτείται η συγκρότηση αποτελεσματικού και ανεξάρτητου μηχανισμού καταγγελιών της αστυνομικής βίας και περιστατικών αυθαιρεσίας, ανεξάρτητης διερεύνησης και παρακολούθησης, σύμφωνα με τις συστάσεις των διεθνών οργανισμών αλλά και του Συνηγόρου του Πολίτη και της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
–Πριν αναλάβετε καθήκοντα γενικού γραμματέα είχατε προτείνει άμεση εφαρμογή της υποχρέωσης των αστυνομικών να φέρουν εμφανή τα διακριτικά της ταυτότητάς τους. Το επαναλαμβάνετε και τώρα;
-Φυσικά. Σας θυμίζω πως δεν πρόκειται για κάποια επιθυμία ή ευχή, πρόκειται για ισχύοντα νόμο. Δεν μπορεί σε καμία περίπτωση ένα κομμάτι του κρατικού μηχανισμού να λειτουργεί εκτός του δικαστικού ελέγχου. Ευελπιστώ πως θα επιβληθεί η νομιμότητα.
– Ο χώρος των φυλακών είναι ένα εμβληματικό παράδειγμα καταπάτησης κάθε έννοιας δικαιώματος και ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
-Αισθάνομαι περήφανος για τον νόμο του Υπουργείου Δικαιοσύνης που ψήφισε πρόσφατα η Βουλή. Η δημόσια συζήτηση έμεινε δυστυχώς σε επίπεδο εντυπωσιασμού, έγινε με όρους επικοινωνιακούς. Δεν επικεντρώθηκε στις συνθήκες κράτησης, στην εξαθλίωση των κρατουμένων, στις καταδίκες από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, στους ανήλικους κρατουμένους, στους ασθενείς, στους ανάπηρους, στους τοξικοεξαρτημένους. Όμως εκεί στοχεύει ο νέος νόμος. Και βέβαια κανένας νόμος αποσυμφόρησης δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημα, είναι όμως βασική προϋπόθεση. Από εκεί και πέρα χρειάζονται δομές, προγράμματα στήριξης των κρατουμένων, συστηματική δουλειά.
– Τρεις μήνες στο υπουργείο Δικαιοσύνης. Πώς είναι η άσκηση εξουσίας;
-Κοιτάξτε, μια εύκολη παγίδα, ειδικά στις παρούσες συνθήκες, είναι κανείς να ασκεί κριτική στο παρελθόν. Έχοντας μάλιστα περάσει πολλά χρόνια στον μη κυβερνητικό χώρο ή σε όργανα συμβουλευτικά της Πολιτείας, νιώθω συχνά μεγάλο τον πειρασμό –ακόμα και από κεκτημένη ταχύτητα- να απευθύνω συστάσεις ή να μένω σε έναν λόγο καταγγελτικό. Αυτό δίνει μια «απόστασης ασφαλείας» από τα πράγματα.
Όμως τα ζητήματα δικαιωμάτων είναι πολλά και καυτά. Σχεδιάζουμε το αμέσως επόμενο διάστημα να παρουσιαστούν τα δυο πρώτα αποτελέσματα της δουλειάς μας. Αφενός το νέο Σύμφωνο Συμβίωσης. Δεν θα περιλαμβάνει απλώς και τα ομόφυλα ζευγάρια. Πέρα από αυτό, πρόκειται για ένα πολύ αρτιότερο Σύμφωνο που παρέχει πρόσβαση σε μια σειρά δικαιώματα. Αφετέρου, θεσπίζουμε Συντονιστικό Συμβούλιο κατά του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας. Σκοπός είναι η συνεκτική εθνική στρατηγική σε όλα τα πεδία: εκπαίδευση, λειτουργία της διοίκησης, συμπεριφορά των κρατικών οργάνων, διευκόλυνση της δικαστικής προστασίας, αθλητικοί χώροι, ΜΜΕ. Αυτό αποτελεί και σύσταση διεθνών οργάνων.
Πηγή: presspublica
